Opis obszaru planowanego do objęcia LSR

Obszar o powierzchni 2128 km2, który będzie objęty strategią rozwoju lokalnego kierowanego przez społeczność (LSR) jest obszarem spójnym terytorialnie i obejmuje 17 gmin z czterech powiatów: ciechanowskiego (7 gmin wiejskich), makowskiego (1 gmina wiejska), mławskiego (4 gminy wiejskie), przasnyskiego (4 gminy wiejskie) oraz gmina miejska Przasnysz. Granice administracyjne obszaru obrazuje poniższa mapa.

Planowany do objęcia nową LSR obszar w ramach nowego okresu programowania jest identyczny, jak na lata 2014-2020, położony jest w północnej części Województwa Mazowieckiego. Według danych na dzień  31 grudnia 2020 obszar ten zamieszkiwało 93 756 mieszkańców. Cechuje go spójność demograficzna, co wynika z faktu, że ludność obszaru cechuje ujemna dynamika przyrostu ludności oraz podobna struktura wieku ludności.

Omawiany obszar jest spójny geomorfologicznie i krajobrazowo (spójność geograficzna). Rzeźba omawianego terenu jest tworem zlodowacenia środkowopolskiego, którego formę stanowią wysoczyzny, równiny oraz doliny rzeczne. Obszar leży na terenie Niziny Północnomazowieckiej i swoim zakresem obejmuje następujące trzy mezoregiony:

  • Wysoczyzna Ciechanowska – region naturalny w środkowej części Niziny Północnomazowieckiej, stanowi falistą równinę urozmaiconą Ostańcami wzgórz morenowych i kemów, o wysokości do 157 m. Rozcięta jest dolinami dopływów Narwi i Wkry. Obejmuje obszar gmin leżących na terenie powiatu ciechanowskiego, makowskiego i przasnyskiego.
  • Wzniesienia Mławskie – stanowią pómocno-zachodnią część Niziny Północnomazowieckiej. Leżą na pograniczu województw mazowieckiego i warmińsko-mazurskiego. Obejmują obszar gmin: Grudusk, Stupsk, Dzierzgowo, Szydłowo, Regimin, Krzynowłoga Mała i Wieczfnia Kościelna. Wzniesienia są morenową wysoczyzną z wysokościami do 235 m n.p.m. (Dębowa Góra) o bezjeziornej powierzchni, przeciętej wałami pochodzenia kemowego bądź morenowego.

Na znacznej części obszaru LGD, według systematyki fizjograficznej, dominuje jednak krajobraz wiejski równin peryglacyjnych. Cechą charakterystyczną tego obszaru jest równinność.

Spójność obszaru podkreślają walory środowiska przyrodniczego. Przeważająca cześć obszaru LGD „Północne Mazowsze” należy funkcjonalnie do „Zielonych Płuc Polski” i obejmuje tereny najbardziej wartościowe pod względem przyrodniczym i stosunkowo mało zmienionym działalnością człowieka. Do takich obszarów należą między innymi powiat przasnyski
z pozostałością Puszczy Kurpiowskiej wraz jej różnorodnością biologiczną
i krajobrazową. Zachowały się tutaj naturalne zbiorowiska roślinne i zwierzęce, a także  walory krajobrazowe lasów, rzek i dolin.

Lasy na terenie LGD zajmują 237 ha, co stanowi 20,00% ogólnej powierzchni obszaru LGD. Lasy charakteryzują się korzystnym klimatem lokalny, bogatą roślinnością i dużą odpornością na antropopresję. Wśród drzewostanu dominują drzewa iglaste – sosna. Część drzewostanu reprezentują drzewa liściaste brzoza i dąb oraz pozostałe iglaste modrzew, świerk i sosna. Lasy w dużym stopniu  podnoszenie walorów krajobrazowe obszaru.

Spójność przyrodniczą obszaru uzupełniają występujące na całym obszarze założenia parkowe, zarówno funkcjonujące parki, jak i pozostałości dawnych, XIX-wiecznych zespołów dworsko-parkowych. Bogactwo walorów przyrodniczych obszaru LSR chronione jest w zróżnicowanych formach. Wyznaczonych jest szereg obszarów chronionego krajobrazu, obejmujących wyróżniające krajobrazowo tereny o różnych ekosystemach. Powierzchnię obszaru urozmaica sieć dolin rzecznych i mniejszych cieków wodnych oraz licznie występujące małe oczka wodne, większe zbiorniki naturalne i sztuczne zbiorniki retencyjne.

Na całym obszarze brak jest uciążliwego dla środowiska przyrodniczego wielkiego przemysłu.

Silnym spoiwem obszaru, przeważającym we wszystkich gminach, jest typ gospodarki, co jest odzwierciedleniem warunków  przyrodniczych i tradycji tego regionu. Podstawową dziedziną gospodarki jest bowiem rolnictwo i produkcja płodów rolnych oraz przetwórstwo rolno-spożywcze. Przeważa uprawa parzenicy, jęczmienia, kukurydzy, rzepaku i buraków cukrowych. W hodowli dominuje bydło mleczne i trzoda chlewna. Cechą charakterystyczną obszaru jest rozdrobnienie gospodarstw rolnych. W strukturze obszarowej indywidualnych gospodarstw rolnych największa liczbę stanowią gospodarstw o pow. do 5ha.

Cały obszar planowany do objęcia LSR cechuje istnienie dużego potencjału do rozwoju rolnictwa ekologicznego oraz duże zasoby niewykorzystanej na cele energetyczne biomasy (gównie słomy zbóż).

Spójność gospodarczą, charakterystyczną dla całego obszaru i związaną
z dominującym rodzajem małej przedsiębiorczości stanowią usługi – głównie transportowe i handel. Na obszarze funkcjonuje Przasnyska Strefa Gospodarcza oraz centrum rozwoju przedsiębiorczości w Przasnyszu.

Obszar LSR jest spójny również pod względem historycznym
i kulturowym
. Na terenie 17 gmin miały miejsce ważne wydarzenia historyczne, które wpłynęły na jego dzisiejszy charakter. Na ziemiach tych urodziło się i działało wielu znanych ludzi nauki, polityki, kultury i sztuki, których zakres działania nie ograniczał się jedynie do wioski czy gminy, lecz sięgał daleko poza nie. Obszar LSR jest spójny również pod względem historycznym i kulturowym. Tereny te były zamieszkałe już w późnej epoce kamiennej. Ślady bytności człowieka na Mazowszu Północnym sięgają 3 tys. lat p.n.e. Natomiast pierwsze zapisy dotyczące miejscowości gminnych LSR pochodzą już z XIV i XV wieku. W ciągu wieków zmieniał się podział administracyjny tych terenów, należały one do różnych województw, wielokrotnie zmieniały się powiaty. Tereny te, nazywane w XVI w. ziemią ciechanowską, bardzo dobrze się rozwijały do czasu najazdu szwedzkiego
w poł. XVII w. Ciechanów i dalsze okolice trawiły zniszczenia wojenne
i dżuma. W czasie konfederacji barskiej w 1770 r. w okolicach Mławy
i Przasnysza działał duży oddział konfederatów pod dowództwem spolszczonego kozaka – legendarnego Sawy Calińskiego.

W 1793 r., po II rozbiorze Polski, na pozostałej przy Polsce części Mazowsza, utworzono woj. ciechanowskie, w którego skład wchodziły gminy LSR. W 1794 r. słynny marsz gen. Antoniego Madalińskiego z Ostrołęki przez Przasnysz
i Mławę do Krakowa, daje pretekst do wkroczenia wojsk pruskich, które zajmują teren woj. ciechanowskiego. Mimo to, iż tworzyły one kordon uniemożliwiający wkroczenie wojsk powstańczych, w rejonie Wieczfni Kościelnej, Szydłowa i Sońska działały silne oddziały partyzanckie.

W wyniku trzeciego rozbioru obszar LSR znalazł się w granicach Prus Nowowschodnich. W końcu 1806 r. przez Mazowsze Północne przechodzą główne siły cesarza Napoleona (są wzmianki o tym, jak grzązł w błocie
w Przasnyszu), staczając krwawe walki w okolicach Karniewa, Gołymina
i Ciechanowa. Obydwa powstania narodowe odbiły się szerokim echem na Mazowszu. W 1831 r. okolice Przasnysza i Ciechanowa były terenem walk oddziałów partyzanckich.

Pod koniec XIX w. nastąpiło ożywienie gospodarcze tych ziem. Szczególną rolę odgrywała zbudowana w 1877 r. kolej nadwiślańska, biegnąca z Wołynia przez Warszawę, Ciechanów do Mławy, mając dalej połączenie z Gdańskiem. Wykorzystując naturalne warunki glebowe, na polach obszaru LSR królowała uprawa buraka cukrowego. Stanisław Chełchowski, dziedzic majątku w Chojnowie (dziś gmina Czernice Borowe), ówczesny doktor nauk przyrodniczych, społecznik i prekursor nowatorskiego gospodarowania na Mazowszu pisał, że roślina ta zrobiła przez ostatnie półwiecze ogromną karierę. Historia przemysłowego cukrownictwa na ziemiach polskich datuje się od roku 1826, natomiast na interesującym nas terenie funkcjonowały już w 1895 r. cukrownie w Łukowem (obecna wieś Łukowo w gm. Karniewo) oraz
w Drozdowie, zaś cukrownia ciechanowska mogła być w budowie.

W czasie I wojny światowej znacznym zniszczeniom uległy tereny powiatów mławskiego, przasnyskiego i ciechanowskiego, gdzie wojska niemieckie toczyły ciężkie walki z cofającą się armią rosyjską. Boleśnie przeżyły Czernice Borowe bitwę w 1915 r. Wieś „została prawie doszczętnie zniszczona, przepiękny pałac zburzony, ludność uszła, albo kryła się po dziurach i zaroślach”, pisano z okopów. Z chwilą odzyskania niepodległości
w 1918 r. Mazowsze Północne weszło w skład woj. warszawskiego. W okresie międzywojennym był to teren zaniedbany gospodarczo, rozwijający się słabo
i nierównomiernie.

W pierwszych dniach września 1939 r. doszło na przedpolach Mławy do bohaterskiej, czterodniowej bitwy obronnej wojsk polskich armii Modlin
z nacierającymi, przeważającymi siłami niemieckimi. We wrześniu 1939 r.
w okolicy Czernic Borowych doszło do bitwy żołnierzy 21 Pułku Piechoty „Dzieci Warszawy” z oddziałami Wehrmachtu. Okupant przyłączył Mazowsze Północne do Prus Wschodnich, tworząc tzw. Rejencję ciechanowską (Riegerungsbezirk Zichenau) jako część składową  prowincji Prusy Wschodnie. Dokonywano masowych wysiedleń oraz wywłaszczeń Polaków i Żydów. Aresztowania objęły inteligencję. Wielu zginęło w obozie karnym
w Działdowie. W latach okupacji zginęło na Mazowszu Północnym  prawie 10 tys. ludzi. Odpowiedzią na szalejący terror hitlerowski była działalność ruchu oporu. W 1944 r. formuje się w zachodniej części regionu znana Brygada AL. „Synowie Ziemi Mazowieckiej”.

Mieszkańców 17 gmin obszaru LSR łączy pamięć o tragicznych bohaterach, poległych w walce o niepodległość. Na tym terenie znajduje się wiele grobów i pomników poświęconych żołnierzom i cywilom, na których oddaje im się hołd. Nauczyciele w szkołach starają się, by dzieci i młodzież znały historię swoich przodków. Jednym z najbardziej zasłużonych  na tym terenie nauczycieli jest Józef Otłowski (1905-1986). Wychowywał się
w Chojnowie. Lata okupacji przeżył w Przasnyszu, Grójcu, Węgrze, Chojnowie oraz Klewkach (gmina Przasnysz). Angażował się w tajne nauczanie, co stało się powodem dwukrotnego aresztowania przez Niemców, raz w Czernicach Borowych, drugi raz w Klewkach. Po wojnie uczył w liceum w Przasnyszu. Był nieszablonowym nauczycielem, wystawiał sztuki teatralne, na które zjeżdżały się wycieczki z okolicznych miast. Pod pretekstem złego wpływu na młodzież
i nauczycieli przeniesiony został do szkoły podstawowej w Przasnyszu. Ostatecznie osiadł w Płońsku, gdzie nauczał w liceum wiele pokoleń uczniów, również z Ojrzenia. Do tej pory jest serdecznie wspominany.

Na terenie LSR urodził się i spędził dzieciństwo Ignacy Mościcki – na świat przyszedł 1 grudnia 1867 w Mierzanowie w powiecie ciechanowskim (dziś gmina Grudusk). Jest sławnym polskim politykiem i chemikiem, wynalazcą
i budowniczym przemysłu chemicznego. W latach 1926-1939 był prezydentem Rzeczypospolitej Polskiej. Zmarł 2 października 1946 w Versoix pod Genewą. Pochodził z rodziny szlacheckiej pieczętującej się herbem Ślepowron. Został pochowany w Archikatedrze św. Jana w Warszawie. Jego symboliczny grób znajduje się w alei zasłużonych na cmentarzu Powązkowskim.

Nie sposób jest wymienić wszystkich osób, które łączą swoją działalnością i pamięcią o nich mieszkańców obszaru LSR. Na uwagę jednak zasługuje szczególnie ród Krasińskich, po którym zostało wiele pamiątek, nie tylko zabytki i groby, lecz również nieoceniona spuścizna literacka oraz Gołotczyzna  – kolebka popularyzacji wiedzy  i praktyki rolniczej między innymi dla mieszkańców obszaru LGD. Wpływy rodu Krasińskich są widoczne na obszarze całego LGD, którzy wykupywali mniejsze majątki lub uzyskiwali je poprzez koligacje rodzinne.

Głównym spoiwem kulturowym dla 17 gmin są  miejscowości:

Opinogóra i związana z nią postać Zygmunta Krasińskiego syna Wincentego (1812-1859), jednego z najwybitniejszych poetów romantyzmu. Tutaj młody Zygmunt przeżył nieszczęśliwą miłość do pięknej Amelii Załuskiej, zaś park, kaplica i staw opinogórski często przewijają się w utworach i listach poety.
W 1843 roku Zygmunt poślubia Elizę Branicką, a w prezencie ślubnym otrzymują neogotycki zameczek. Zamek, uszkodzony w czasie I wojny światowej, odbudowany, od 1961 roku stał się siedzibą Muzeum Romantyzmu, tłumnie odwiedzanym przez zwiedzających.

Gołotczyzna (gmina Sońsk) miejsce pracy jednego z głównych przedstawicieli polskiego pozytywizmu Aleksandra Świętochowskiego. Spędził on
w Gołotczyźnie 27 lat swojego życia, poświęcając ten czas między innymi na edukację rolniczą wiejskiej społeczności. W 1909 roku właścicielka Gołotczyzny Aleksandra Bąkowska założyła szkołę gospodarstwa wiejskiego dla dziewcząt wiejskich. Trzy lata później już razem z Aleksandrem Świętochowskim założyli szkołę rolniczą dla chłopców. Nazwa szkoły „Bratne”, wywodzi się z założenia, że każdy jej absolwent miał wychodzić w kraj, jako „dla ziemi syn, dla ludu brat”. Szkoła do tej pory prowadzi prężną działalność edukacyjną. W centrum wsi znajduje się park z domem („Krzewnia”) w którym mieszkał i tworzył Aleksander Świętochowski, w tej chwili znajduje się tam Muzeum Pozytywizmu. W parku obok znajduje się dworek – miejsce licznych imprez kulturalnych, spotkań z poetami, malarzami oraz Ciechanowskie Spotkania Muzealne.

Krasne zasłynęło z tego, że jest gniazdem rodowym Krasińskich. Najprawdopodobniej w początkach XIII wieku książę Konrad I nadał Krasne swojemu marszałkowi Warcisławowi, a wnuk tegoż – Sławomir jako pierwszy nazywał się już Krasiński. W roku 1550 w sąsiednich Szczukach urodził się Jan Krasiński. Z innych przedstawicieli rodu należy wymienić Franciszka, Adama
i Michała, Jana i Hilarego. Na początku ubiegłego stulecia Krasne przeszło w ręce Czartoryskich jako posag Ludwiki Krasińskiej, żony Adama Czartoryskiego. 20 hektarowy park krajobrazowy założyli w początkach XX wieku Ludwik i Adam Czartoryscy, a projektował go Franciszek Szanior – twórca parków Ujazdowskiego i Skaryszewskiego w Warszawie. Bardzo cennym zabytkiem Krasnego jest późnorenesansowy kościół zbudowany w 1575 r. Wewnątrz znajduje się wiele pomników i tablic nagrobkowych związanych
z rodziną Krasińskich. W krypcie grobowej na jednym z sarkofagów znajdują się urny z sercami bohaterów spod Somosierry – Dominika Radziwiłła oraz kpt Dziewanowskiego i Sokolnickiego. Wszyscy trzej walczyli w pułku szwoleżerów Wincentego Krasińskiego i polegli na obczyźnie. Lokalizacja tych trzech centrów na obszarze LGD zapewnia wspaniałą lekcję historii dla mieszkańców i odwiedzających nasz regionu.

Cały obszar LGD został boleśnie doświadczony przez działania które toczyły się w trakcie I i II wojny światowej. W Przasnyszu silnym propagatorem historii nie tylko Przasnysza jest Muzeum Historyczne. Na obszarze LGD są liczne miejsca pamięci związane z historią, ważnymi postaciami które są spoiwem łączącym mieszkańców obszaru – wspólna pamięć i dbałość o zachowanie historii.

Charakterystyczne dla całego obszaru LGD są najdawniejsze elementy krajobrazu kulturowego Mazowsza, do którego należą: zabytki architektury, budownictwa i urbanistyki (zasoby sakralne, zespoły dworskie, wiejska zabudowa, zabytki techniki i kultury materialnej, zabytki sztuki cmentarnej), pamiątki historyczne (pola bitew, pomniki) oraz układy zieleni. Atrakcyjne tereny turystycznie i krajoznawczo (piękne lasy pełne runa leśnego).

Cechą wspólną dla obszaru jest zachowanie tradycji ludowych: dożynki, noce świętojańskie, zespoły ludowe, odpusty i inne święta wynikające
z kalendarza liturgicznego – są to cechy wspólne dla całego obszaru planowanego do objęcia Lokalną Strategią Rozwoju. Miasto Przasnysz, który zostaje włączony do LSR również włącza się w przedsięwzięcia realizowane poza obszarem miasta – np. Dożynki – część mieszkańców Przasnysza prowadzi gospodarstwa rolne. Wspólne są na obszarze tradycje kulinarne – potrawy regionalne i oraz przeżywające swój renesans rękodzieło. Coraz to więcej osób, stowarzyszeń w swojej działalności jako swoje cele wykazuje zachowanie
i przekazywanie tradycji ludowych kolejnym pokoleniom. Na obszarze LGD
w ostatnim czasie reaktywowały się Koła Gospodyń Wiejskich. LGD „Północne Mazowsze” wielokrotnie organizowało działania dla przedstawicielek KGW, były to konferencje i szkolenia dotyczące produktu lokalnego. Wiele KGW
i małych organizacji poznało się i zacieśniło współpracę w ramach dwóch projektów grantowych LGD. Granty realizowały podmioty z różnych gmin
i zapraszały się wzajemnie do współudziału w przedsięwzięciach.

Bardzo mocnym spoiwem obszaru jest sieć Ochotniczych Straży Pożarnych, która działa również na terenie Miasta Przasnysz. Każda z gmin na swoim obszarze ma po kilka jednostek OSP, z bogata historią oraz z mocnym zakorzenieniem wśród mieszkańców.

Na zakończenie należy podkreślić, że charakterystyczne dla całego obszaru planowanego do objęcia LSR uwarunkowania przyrodniczo-krajobrazowe i historyczno-kulturowe, w tym walory środowiska naturalnego
i przyrodniczego oraz licznie występujące zabytki kultury materialnej
i niematerialnej tworzą spójny dla obszaru potencjał dla rozwoju wiejskiej turystyki (weekendowej, aktywnej, biznesowej, przyrodniczej) oraz agroturystyki. Jest to wspólna dla obszaru LGD cecha stanowiąca silny wyróżnik spójności obszaru.

Dodatkowo Lokalna Grupa Działania „Północne Mazowsze” jest również podmiotem spajającym wszystkie 17 gmin. Współpraca bieżąca LGD
z samorządami, przedsiębiorcami i sektorem społecznym charakteryzuje się wzajemnym zaufaniem. W ramach zrealizowanego Projektu Współpracy
w latach 2020-2021, LGD współdziałało z każdą z gmin w celu wybudowania małej infrastruktury turystycznej. Na etapie realizacji projektów grantowych LGD również spaja działania organizacji pozarządowych z obszaru.

Zielona, dnia 20 maja 2022r.

Forum aktywności społecznej
Strefa seniora

Strona w trakcie modernizacji